Table of Contents
Монгол Улсад нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ болон орлогын албан татварын ачаалал олон жил маргааны сэдэв болсоор ирсэн. 2025 оны эхний улиралд УИХ-ын хэд хэдэн гишүүн “Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг бууруулъя”, “ХХОАТ-ыг нэг хувьд хүргэе” гэх мэт хуулийн төслүүд санаачлан танилцуулж, олон нийтийн дэмжлэгийг хүртэх оролдлого хийж буй нь анхаарал татаж байна. Гэхдээ энэ нь иргэдийн амьдралыг бодитоор сайжруулах шинжтэй өөрчлөлт үү, эсвэл сонгууль дөхөж буйтай холбоотой улс төрийн тактик уу?
НДШ: Төлдөг нь олон биш, тэтгэврийн дарамт нь нэмэгдсээр…
2024 оны эцсийн байдлаар 5.57 их наяд төгрөгийн орлоготой байсан Нийгмийн даатгалын сангийн зарлага 5.42 их наяд төгрөгт хүрч, эерэг тэнцэлтэй гарсан. Гэхдээ энэ нь сангийн тогтвортой байдалд аюулгүй гэсэн үг биш. Ажиллах хүчний 800 мянга орчим хүн шимтгэл төлдөг ч тэтгэвэр авагчдын тоо жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна.
Тэтгэврийн насыг нэмэх, даатгалын жилүүдийг уртасгах бодлого хэрэгжиж байгаа нь энэ систем ачааллаа даахаа больсны дохио. Тиймээс энэ нөхцөлд шимтгэлийн хэмжээг бууруулах нь системд илүү их эрсдэл дагуулах магадлалтай.
Улс төрчдийн санал: Төрийн зардлыг танахгүйгээр татварыг бууруулах уу?
Б.Түвшин, Ч.Лодойсамбуу нарын санаачилсан хуулийн төсөлд ажил олгогчийн төлөх шимтгэлд дээд хязгаар тогтоох, хоол унаа, байрны хөнгөлөлтөд шимтгэл тооцохгүй байх зэрэг зохицуулалт багтжээ. Харин Л.Энх-Амгалан сайд үүнийг эдийн засгийн үндэслэлгүй, хэрэгжих боломжгүй хэмээн үзэж байна.
Мөн Ж.Баярмаа, Б.Пунсалмаа нар ХХОАТ-ыг 10 хувиас 1 хувь болгон бууруулах хуулийн төсөл боловсруулж байгаа талаар мэдэгдсэн ч 2024 онд тус татвараас улсын төсөвт 1.7 их наяд төгрөг төвлөрсөн нь татварын нийт орлогын 10 хувийг бүрдүүлж байгаа тул ийм хэмжээний бууралтыг төсөв дийлэхгүй гэдгийг шинжээчид хэлж байна.
Харин Х.Ганхуяг тэргүүтэй гишүүд шаталсан татварын тогтолцоог нэвтрүүлэх саналтай байгаа. Тэдний үзэж буйгаар бага орлоготой иргэд татвараас чөлөөлөгдөж, өндөр орлоготой хэсэг илүү хувь төлөх нь шударга татварын системд илүү ойртоно.
Олон улсын туршлага ба Монголын нөхцөл
Гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад нийгмийн даатгалын шимтгэлийн нийт ачаалал 30–40 хувь байдаг ч тэд иргэддээ өндөр түвшний эрүүл мэндийн үйлчилгээ, ажилгүйдлийн тэтгэмж, тэтгэврийн баталгаа олгож чаддаг. Харин Монголд шимтгэлийн 20 орчим хувийг төлдөг ч иргэд түүнийхээ үр дүнг мэдрэх нь тун бага. Шимтгэл багасгах тухай ярихаас илүү чанартай, хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлэх тал дээр анхаармаар байна.
Шийдэл: Шимтгэлийг зөв удирдаж, үр дүнг нь нэмэгдүүлье
Шимтгэлийг шууд бууруулах нь нэг хэсэг иргэдэд таалагдаж болох ч нийгмийн баталгаанд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай. Харин оронд нь:
- Даатгалын хөрөнгийг ил тод, үр ашигтай зарцуулах
- Хувийн хэвшлийн эмнэлэг, даатгалтай хамтран ажиллах
- Хяналтын тогтолцоог сайжруулах
- Шимтгэлийг бүх нийтээр тэгш төлөх нөхцөл бүрдүүлэх
- Эргэж ирэх тэтгэмжийг шударга, чанартай болгох
гэсэн реформыг хийвэл иргэд үнэхээр сэтгэл ханамжтай системтэй болж чадна.
3 comments
Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг бууруулах нь иргэдийн амьжиргаанд эерэг нөлөө үзүүлж болох ч, энэ нь тэтгэврийн сангийн тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй. Тиймээс бодлогын өөрчлөлт нь эдийн засгийн нарийн тооцоололд үндэслэх ёстой
Шимтгэлийн хувь хэмжээг бууруулахын оронд, түүний үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад анхаарах нь илүү үр дүнтэй. Иргэд төлсөн шимтгэлийнхээ үр дүнг мэдэрч, итгэлтэй байх хэрэгтэй.
Улс төрийн оноо цуглуулах зорилгоор татварын хувь хэмжээг бууруулах санал дэвшүүлэх нь богино хугацааны ашигтай мэт боловч, урт хугацаанд эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй. Иймд бодлогын шийдвэрүүд нь улс орны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах зорилготой байх ёстой