Шинжлэх ухааны сүүлийн үеийн томоохон судалгаа нь агаарын бохирдол зөвхөн уушгинд бус, тархинд ч нөлөөлдөг болохыг харууллаа. Бараг 30 сая хүний мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийсэн энэ судалгаагаар автомашины утаа, үйлдвэрлэлийн хий зэрэг бохирдуулагчдад удаан хугацаанд өртөх нь дементиа зэрэг сэтгэцийн эмгэг үүсгэх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг болох нь тогтоогджээ. Хүний биеийн гүн рүү нэвтэрч чаддаг бичил тоосонцор нь ой санамж, танин мэдэхүйд нөлөөлж болзошгүй аж.
Дэлхий даяар аль хэдийн 57 сая хүн дементиагаар шаналж байгаа бөгөөд энэ тоо 2050 он гэхэд 153 саяд хүрч болзошгүй. Өвчин нь зөвхөн эрүүл мэндийн салбарт бус, нийгэм, эдийн засагт асар их ачаалал учруулж байна. Өндөр хөгжилтэй орнуудад өвчлөлийн хувь буурсан ч дэлхий дахины хэмжээнд өсөх хандлагатай хэвээр байна.
Кембрижийн их сургуулийн Эпидемиологийн судалгааны алба Lancet Planetary Health сэтгүүлд нийтэлсэн судалгааны тайландаа дэлхийн янз бүрийн бүс нутгийн 51 судалгааг нэгтгэж, бохирдол болон танин мэдэхүйн хомсдолын гурван гол шалтгааныг тодорхойлсон байна.
PM2.5 тоосонцор – Энэ нь халаалт, барилга, тээвэр, үйлдвэрийн утаанаас үүсдэг нарийн ширхэгтэй бичил хэсгүүд бөгөөд амьсгалын замаар уушигны гүн рүү нэвтрэн, улмаар цусны урсгалд ордог.
Азотын давхар исэл (NO₂) – Дизель хөдөлгүүрийн шаталтаас үүсдэг энэ бодис нь агаар бохирдуулагчдын нэг юм.
Тортог – Тээврийн хэрэгсэл болон биомассын шаталттай холбоотойгоор бий болдог хортой хэсгүүд.
Судалгаагаар:
PM2.5-ийн 10 микрограмм/м³ нэмэгдэл нь дементиа үүсэх эрсдэлийг 17% өсгөдөг.
NO₂-ийн хувьд энэ тоо 3% байна.
Тортогны хувьд ердөө 1 микрограмм нэмэгдэхэд эрсдэл 13%-иар өсдөг байна.
Эрдэмтдийн үзэж буйгаар, энэ нөлөө нь исэлдэлтийн стресс ба үрэвслээс шалтгаалдаг. Бохирдол нь тархины эс болон ДНХ-д шууд гэмтэл учруулж, системийн үрэвслийг идэвхжүүлдэг. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам энэ нь мэдрэлийн эсүүдийг гэмтээж, улмаар дементиа үүсэх суурь болдог.
Мөн судалгаанд дурдсанаар, агаарын бохирдол нь тархины цусан хангамж алдагдахад нөлөөлж, судасны гаралтай дементиа үүсгэх эрсдэлийг ч нэмэгдүүлдэг бололтой. Гэвч энэ талаарх нотолгоо хараахан хангалттай бус бөгөөд илүү нарийвчилсан судалгаа шаардлагатай гэжээ.
Судлаачид ихэнх дата нь өндөр орлоготой улс орнуудаас ирсэн ч, бохирдол илүү өндөр байдаг бага орлоготой бүс нутгийн иргэдийг судалгаанд хамруулах шаардлагатайг онцолсон байна. Тэдгээр хүмүүс илүү их эрсдэлд байдаг ч судалгааны гадна үлдэх нь олонтаа.
Эрдэмтдийн үзэж буйгаар дементиаг эмнэлгийн шалтгаанаар хязгаарлалгүй, хот төлөвлөлт, дэд бүтэц, байгаль орчны бодлогоор дамжуулан хяналт тавих хэрэгтэй. Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний болон олон улсын бодлого нь зөвхөн эрүүл мэндийн ачааллыг багасгахаас гадна, дэлхийн хэмжээнд мянга мянган шинэ сэтгэцийн эмгэг үүсэхээс сэргийлэх чухал алхам болох юм.
