Сэтгэлзүйн эрүүл мэнд өнөөдөр дэлхий даяар тулгамдсан асуудал болоод байна. ДЭМБ-ын мэдээлснээр, 15–24 насны залуусын дунд сэтгэл гутрал, түгшүүрийн эмгэг, ганцаардал эрс нэмэгдэж байгаа нь ноцтой түвшинд хүрчээ. Монгол Улсын хэмжээнд 2022 онд хийсэн Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний судалгаагаар өсвөр насны хүүхдүүдийн 1/3 нь сэтгэл гутралын шинж тэмдэг илэрч байсан гэжээ.
Энэ нөхцөлд улам бүр анхаарал татаж буй гарц бол урлагийн сэтгэлзүйд үзүүлэх нөлөө юм. Хөгжим, бүжиг, уран зураг, жүжиг, шүлэг зэрэг нь залууст өөрийгөө илэрхийлэх, сэтгэлийн шарх, зовлонг тайлах, бусдад ойлгогдох нэг хэлбэр болон хөгжиж байна. Урлаг нь тэдний дотоод дуу хоолойг чимээгүйхэн сонсох хүчтэй хэрэгсэл юм.
Сэтгэл судлаачид 1940-өөд оноос “арт терапи” (art therapy) гэх ойлголтыг ашиглах болсон бөгөөд энэ арга нь хүнийг зураг, хөгжмийн бүтээл, хөдөлгөөн, дүрслэлээр дамжуулан дотоод ертөнцөө ойлгож, стрессийг танин мэдэх боломжийг олгодог. АНУ, Канад, Солонгос, Герман зэрэг орнууд урлагийг сэтгэцийн эрүүл мэндийн дэмжих үндсэн арга болгон ашиглаж байгаа бөгөөд, Канадын “Youth Arts Program” хөтөлбөрт хамрагдсан залуусын 84% нь өөрийгөө ойлгох чадвар дээшилж, 67% нь сэтгэл гутралын шинж багассан гэж мэдүүлсэн байна.
Урлагийн эмчилгээний онол нь урлагийн бүтээлүүд өвчтөнд өөрийн мэдрэмж, бодлыг илэрхийлэх, тайвшрах, сэтгэл санааг зохицуулах боломжийг олгодог гэж үздэг. Энэ нь өвчтөнд өөрийнхөө мэдрэмж, бодол санааг ойлгоход туслах бөгөөд эмчилгээний процессоос гарах сэтгэл зүйн эдгэрэлтийг бий болгодог. Урлагийн эмчилгээ нь сэтгэлзүйн хямрал, стрессийг бууруулах, сэтгэл санааны тайван байдлыг олоход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсад урлагийн боловсрол ихэвчлэн “хичээл” маягаар заагдаж ирсэн боловч урлагаар сэтгэлзүйн дэмжлэг үзүүлэх санаачилгууд нэмэгдэж байгаа нь анхаарал татаж байна. “Тэмүүлэл” урлагийн төв 10–18 насны хүүхдүүдийг уран зураг, дуу, хөгжим, жүжиг, фото урлагт оролцуулдаг бөгөөд 2023 онд хамрагдсан 120 хүүхдийн 72% нь сэтгэл санаа тайвширсан, 58% нь шинэ найз нөхөдтэй болсон, 41% нь анхаарал төвлөрөл сайжирсан гэж мэдэгдсэн байна. Мөн “Mongolian National Art Therapy Mongolia” ТББ нь сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын сурагчдад урлагт суурилсан сэтгэлзүйн хөтөлбөрийг 2022 оноос хойш хэрэгжүүлж, 1000 гаруй хүүхдийг хамруулжээ.
Өсвөр насныхан олон удаа сэтгэлээ илэрхийлэх үггүй, орон зайгүй байдаг. Тиймээс урлаг нь тэдэнд өөрсдийгөө илэрхийлэх, сэтгэлийнхээ ачааг тайлах боломжийг олгодог. Урлаг бол шүлэг, зураг, бүжиг, хөгжим гэх мэт олон хэлбэрээр өөрийгөө илэрхийлэх боломж юм. Бүхэл бүтэн үг хэлэхгүй, ганцаараа хоосорсон хүмүүс уран бүтээлээрээ өөрийнхөө сэтгэлзүйг илэрхийлж, бусдад мэдрэмжээ дамжуулж чаддаг.
Залуусын сэтгэлзүйн тулгамдсан асуудлыг зөвхөн эм, эмнэлгийн арга замаар шийдэх боломж хязгаарлагдмал. Харин урлаг бол дотоод хүчийг нь хөдөлгөж, өөрийгөө ойлгох, илэрхийлэх, бусадтай холбогдох, аюулгүй орчин бий болгох — уян, хүчтэй зам юм. Сэтгэлзүйн дархлаа сайтай, бүтээлч, өөртөө итгэлтэй ирээдүйг хүсэж байгаа бол бид урлагийг зөвхөн чимэглэл биш, харин нийгмийн хэрэгцээ хэмээн ойлгож, түүний хүчийг боловсрол, гэр бүл, олон нийтийн түвшинд ашиглах цаг болсон.
