2025 оны наймдугаар сарын 5-ны өдөр дэлхийн эргэлтийн онцгой үзэгдлийн улмаас нэгэн сонирхолтой дээд амжилт тогтоогдох төлөвтэй байна. Энэ өдөр нарны өдрийн үргэлжлэх хугацаа дунджаас 1.25 миллисекундээр богиносож, үүгээрээ түүхэн дэх хамгийн богино өдрүүдийн нэг болох аж. Энэхүү өөрчлөлт нь энгийн хүний амьдралд нөлөөлөхүйц биш ч шинжлэх ухааны хүрээнд онцгой сонирхол татаж байна. Учир нь дэлхийн эргэлтийн хурд огцом өөрчлөгдөж байгаа нь тогтмол бус, учир битүүлэг үзэгдлийн нэг хэсэг болсныг харуулж буй юм.
Дэлхий яагаад илүү хурдан эргэж байна вэ?
Уламжлалт онолоор дэлхий сарны таталцлын нөлөөгөөр эргэлтээ удаашруулдаг гэж үздэг. Түрлэг үүсгэгч хүч нь гаригийн эргэлтийг сааруулж, нарны өдрүүд жил ирэх тусам уртсаж байв. Гэсэн ч 2020-аад оны дунд үеэс эхлэн эргэлтийн хурд огцом нэмэгдэж эхэлжээ.
2025 онд нийт гурван өдөр — 7-р сарын 9, 7-р сарын 22, 8-р сарын 5 — нарны өдрийн үргэлжлэх хугацаа 86,400 секундээс багасна хэмээн тооцоолж байна. Энэ нь ердийн нарны өдрөөс богино гэсэн үг юм. Гэвч хамгийн их богиноссон өдөр нь 2024 оны 7-р сарын 5 байсан ба тэр өдөр 1.66 миллисекунд дутаж байсан юм.
Нарны өдөр ба одны өдөр: Ялгаатай ойлголтууд
Шинжлэх ухаанд “өдөр” гэсэн хоёр өөр тодорхойлолт бий:
Одны өдөр: Алс холын оддын байрлалаар хэмждэг, 23 цаг 56 минут 4 секунд үргэлжилдэг.
Нарны өдөр: Бидний өдөр тутам хэрэглэдэг, хоёр үд дундын хоорондын завсар — 24 цаг.
Хэвийн бус хурдатгал нь нарны өдрийн хэмжилтэд илүүтэй илэрч байгаа юм.
Хурдатгалын учир шалтгаанууд
Эрдэмтэд дэлхийн эргэлтийн хурдатгалыг дараах хүчин зүйлстэй холбож байна:
Сарны байрлалын өөрчлөлт — Экваторт хамаарах байрлал нь түрлэгт хүчний нөлөөг өөрчилдөг.
Газар нутгийн дахин хуваарилалт — Дэлхийн дулаарал, мөсөн голуудын хайлалт зэргээс шалтгаалан дэлхийн массын төв шилжиж, эргэлтийн хурдыг өөрчилдөг.
Дэлхийн дотоод бүтцийн нөлөө — Шингэн цөмийн хөдөлгөөний өөрчлөлт, удаашрал нь гадаргын эргэлтэд нөлөөлж, нөхөн хурдатгал бий болгодог гэж таамаглаж байна.
Хэдийгээр эдгээр онол судалгааны шатандаа байгаа ч дэлхийн эргэлт яагаад хурдасч байгаа тухай тодорхой тайлбар хараахан байхгүй хэвээр байна.
Сөрөг секунд гэж юу вэ?
Хэрэв энэ хандлага цаашид үргэлжилбэл 2029 он гэхэд хүн төрөлхтөн “сөрөг секунд” хэмээх ойлголтыг нэвтрүүлэх шаардлагатай болж магадгүй. Энэ нь атомын болон одон орны цагийг уялдуулахын тулд урьдын адил 1 секунд нэмэх бус, эсрэгээр нь хасах шаардлагатай болно гэсэн үг юм.
Нарийн өөрчлөлт — Том нөлөө
Миллисекундын түвшинд гарч буй энэ өөрчлөлт нь GPS систем, интернэтийн цаг, санхүүгийн арилжаа, телекоммуникаци зэрэг салбаруудад ноцтой үр дагавар дагуулж болзошгүй. Ерөнхий ард иргэдэд энэ өдөр энгийн мэт санагдах ч, шинжлэх ухааны хувьд энэ нь дэлхийн гүн дэх огцом өөрчлөлтийн бас нэг илрэл байж болох юм.
