Өсвөр насныхны дундах амиа хорлолт ноцтой түвшинд хүрчээ

2025 оны 9 дүгээр сарын 29-нд болсон “Сэтгэцийн эрүүл мэнд 2025” шийдвэр гаргах түвшний хэлэлцүүлэг, эрдэм шинжилгээний хурлаар Монгол Улс болон дэлхийн хэмжээнд амиа хорлолтын асуудал гүнзгий хөндөгдөв. Энэ удаагийн хурлыг “Сэтгэцийн эрүүл мэндээ хамгаалж, амиа хорлолтоос урьдчилан сэргийлье” уриан дор зохион байгуулсан бөгөөд өсвөр үеийнхний нас баралтын дөрөвдүгээр шалтгаанд амиа хорлолт багтаж байгааг онцолжээ.

Статистик үзүүлэлтүүд

• Дэлхий дахинд: Амиа хорлолтын нийт тохиолдлын 77% нь хөгжиж буй орнуудад бүртгэгддэг.
• Монгол Улс (2023 он):
  • 100,000 хүн амд 14.7 тохиолдол,
  • 15–19 насныхны нас баралтын 23.6%,
  • 20–24 насныхны 27.4%,
  • 25–29 насныхны 20.6% нь амиа хорлолтоос үүдэлтэй байна.

Эдгээр тоо нь Монгол Улсыг Ази, Номхон далайн бүсийн орнуудын дунд дээгүүр байрлуулж, дэлхийн дунджаас хоёр дахин өндөр үзүүлэлт болжээ.

Шалтгаан ба сорилтууд

Илтгэлүүдэд дурдсанаар:

• Гэр бүлийн хүчирхийлэл, үе тэнгийн дээрэлхэлт, дарамт
• Ажилгүйдэл, ядуурал, амьдралын дарамт
• Сэтгэцийн эмгэгийг оройтож илрүүлэх зэрэг хүчин зүйлс гол нөлөө үзүүлж байна.

Эмч, судлаачид амиа хорлолтыг “мөсөн уулын орой” хэмээн нэрлэж, цаана нь боловсрол, соёл, нийгэм, хууль эрх зүйн олон хүчин зүйл хуримтлагдан байгааг онцоллоо.

Хурлын үеэр гарсан гол байр суурь

• Б.Найдлаа (УИХ-ын байнгын хорооны дарга):
  Хууль эрх зүйн орчныг шинэчилж, салбар дундын оролцоотойгоор асуудлыг шийдэх шаардлагатай.
• Сокорро Эскаланте (ДЭМБ-ын төлөөлөгч):
  mhGAP хөтөлбөрөөр дамжуулан анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудыг хамруулах нь чухал. Улс төрийн манлайлал хамгийн хүчтэй хөшүүрэг болно.
• О.Саранчулуун (УИХ-ын гишүүн):
  Эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад эрэгтэйчүүдийн амиа хорлох эрсдэл зургаа дахин өндөр. Исланд, Япон зэрэг орны сайн туршлагыг судалж, үндэсний хэмжээнд нэгдсэн ойлголт, хөтөлбөр хэрэгтэй.
• СЭМҮТ-ийн дэд захирал Алтанзул:
  Монголд жилд бүртгэгдэж буй тохиолдлын дийлэнх нь өсвөр үеийнхэнд ногдож байгаа нь ноцтой. Үндэсний хэмжээний амиа хорлолтоос урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр боловсруулж, Ерөнхий сайдын түвшинд удирдуулж ажиллах шаардлагатай.

Гол санал, шийдлүүд

1. Үндэсний хэмжээнд нэгдсэн ойлголт, бодлого бүрдүүлэх.
2. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн хууль тогтоомжийг шинэчлэх.
3. Сэтгэл зүйч, нийгмийн ажилтан, сайн дурынхныг сургаж мэргэшүүлэх.
4. Боловсролын байгууллагууд, ажлын байр, орон нутгийн түвшинд сэтгэл зүйн дэмжлэгийн тогтолцоо бий болгох.
5. Иргэн бүр стрессээ зөв удирдах, амьдралын тэнцвэрээ хадгалах ур чадвар эзэмших шаардлагатай.

Дүгнэлт

Өсвөр үеийнхний дунд амиа хорлолт нь Монгол Улсад хамгийн тулгамдсан асуудлын нэг болж байна. Энэ нь зөвхөн эрүүл мэндийн салбарын бус, бүхэл бүтэн нийгмийн сорилт бөгөөд төрийн өндөр түвшний манлайлал, салбар дундын хамтын ажиллагаа, иргэн бүрийн оролцоо шаардлагатайг хэлэлцүүлэг тод харууллаа.