Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд гэрлэлт байгуулах, цуцлах, гэр бүлийн гишүүдийн эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус эрх, үүргийг хамгаалах, тэжээн тэтгэх, асран хамгаалах, харгалзан дэмжих, хүүхэд үрчлүүлэхтэй холбоотой харилцааг илүү тодорхой, нарийвчлалтай зохицуулахаар тусгажээ. Үндсэн зорилго нь гэр бүлийн тогтвортой байдлыг дэмжих, хүүхдийн эрх, ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд тавих, эрүүл мэндийн эрсдэлийг бууруулахад чиглэж байна.
Шинэчилсэн найруулгад зааснаар энэ хуулийн 8.1-д заасан хориглох үндэслэл байхгүй, 18 насанд хүрсэн Монгол Улсын иргэн эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хоорондоо, эсвэл Монгол Улсын иргэн нь эсрэг хүйсний гадаадын иргэн, харьяалалгүй иргэнтэй сайн дурын, тэгш харилцаанд үндэслэн гэрлэлтээ албан ёсоор бүртгүүлэх боломжтой хэвээр байна. Монголын гэр бүлийн эрх зүйн суурь зарчим болох эрэгтэй хүн нэг эхнэр, эмэгтэй хүн нэг нөхөртэй байх зохицуулалт хадгалагдаж байна.
Гэрлэхээр хүсэж буй хоёр хүний аль нэг нь анх удаа гэрлэж буй бол гэрлэлтээ бүртгүүлэхээсээ өмнө “гэр бүлийн боловсрол олгох сургалт”-д заавал суух зохицуулалт шинээр орж ирж байна. Энэхүү сургалтын хөтөлбөр, агуулга, хэрхэн хамруулах журам, зохион байгуулалтыг гэр бүлийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батлахаар заасан нь гэрлэлтийн өмнөх ойлголт, хариуцлагыг нэмэгдүүлэх зорилготой. Мөн гэрлэхийг хүсэгчид бэлгийн замаар дамжих халдвар, ХДХВ/ДОХ, сүрьеэ, удамших хандлагатай сэтгэцийн архаг өвчин зэрэг эрүүл мэндийн хүндрэл байгаа эсэхийг тодруулах шинжилгээнд хамрагдаж, байгууллагаас гаргасан тодорхойлолтоо гэрлэлт бүртгүүлэхээс өмнө бэлэн болгосон байх ёстой. Энэхүү шинжилгээг гэрлэлтийн бүртгэлийн өмнөх зургаан сарын дотор өгсөн байх шаардлагатай гэж тусгасан.
Эрүүл мэндийн шинжилгээгээр тодорхой өвчтэй, халдвартай нь тогтоогдвол эмнэлгийн мэргэжилтнүүд тухайн өвчний талаар тайлбар, зөвлөгөө өгч, мэдээллийг Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн дагуу нууцлан хадгална. Ийм тохиолдолд өвчтэй гэж тогтоогдсон хүн өөрийн шинжилгээний хариуг нөгөө талдаа нуун дарагдуулалгүй хэлэх үүрэгтэй. Хэрэв хожим нь гэрлэгч талуудын хэн нэг нь, эсвэл хоёулаа удамших хандлагатай сэтгэцийн архаг өвчтэй байсан ч энэ мэдээллийг нөгөө талаасаа нууцалж, гэрлэсний дараа мэдэгдсэн бол гэрлэлтийг хүчин төгөлдөр бусад тооцох, учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх асуудлыг шүүх шийдвэрлэх боломжтой.
Гэрлэхийг хүсэгчид хоорондоо цусны болон төрөл, садангийн холбоотой эсэхээ нягтлах зорилгоор өөрийн хүсэлтээр, эсвэл сонирхогч талын шаардлагаар ДНХ-ийн удам зүйн шинжилгээнд хамрагдаж болно. Ийм шинжилгээний дүн үнэн зөв байх үүргийг шинжилгээ хийсэн эрүүл мэндийн байгууллага бүрэн хүлээх юм. Ингэснээр цусан төрөл хоорондын гэрлэлтийг хориглох зохицуулалт илүү бодитой хэрэгжинэ гэж үзэж байна.
Гэрлэхэд харшлах буюу гэрлэлт бүртгэхээс татгалзах шалтгаануудыг шинэчилсэн хуулинд тодорхой заасан. Үүнд: өмнөх гэрлэлт хүчинтэй хэвээр байх, гэрлэхийг хүсэгчид 18 насанд хүрээгүй байх, хоорондоо төрөл, садны холбоотой байх, асран хамгаалагч–асран хамгаалуулагч, харгалзан дэмжигч–харгалзан дэмжүүлэгчийн харилцаатай байх, удамших хандлагатай сэтгэцийн архаг өвчтэй байх, ижил хүйстэн байх зэрэг нөхцөл орсон бөгөөд эдгээрийн аль нэг тохиолдолд гэрлэлтийг хүлээн зөвшөөрөхгүй.
Гэрлэлтээ бүртгүүлсний дараа гэрлэгчид зөвхөн эрх эдлэх бус, тодорхой үүрэг хүлээдэг тухайг ч хуульд тодорхой заажээ. Тэд бие биедээ, хүүхдэдээ анхаарал тавьж, тэжээн тэтгэх, асран халамжлах, харгалзан дэмжих үүрэгтэй. Хүүхэд төрүүлэх, өсгөж хүмүүжүүлэхэд хариуцлагатай хандаж, ургийн бойжилт, эрүүл мэндийн хяналтыг орхигдуулахгүй байх, гэр бүлийн гишүүдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэн, зөрчихгүй байх нь заавал биелүүлэх ёстой үүрэгт тооцогдоно. Мөн угийн бичиг хөтлөх, уламжилж үлдээх, гэр бүлийн үнэт зүйл, үндэсний соёл, уламжлал, зан заншлыг хүүхдэдээ өвлүүлэх замаар оюун санааны дархлааг нь бэхжүүлэхийг гэрлэгчдээс шаардаж байна.
Гэр бүлийн хариуцлагын нэг чухал хэсэг нь бие биедээ үнэнч байх, хамтын амьдралаа тогтвортой авч явах, гэр бүлийн амьдрах орчин, нөхцөлийг сайжруулахын төлөө хамтран зүтгэх явдал гэж хууль тодорхойлжээ. Хэрэв гэр бүлээс гадуурх харилцаанаас үүдэн гэрлэлт цуцлагдсан бол буруутай этгээдээс нөгөө тал сэтгэл санааны хохирол нөхөн төлүүлэхээр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй байх зохицуулалтыг мөн тусгасан нь гэр бүл дэх ёс зүйн болон хууль эрх зүйн хариуцлагыг зэрэг онцолж буй хэрэг юм.
Нэгтгэсэн гол заалтууд (тovч жагсаалт):
- Анх удаа гэрлэж буй хүн гэрлэлтээ бүртгүүлэхийн өмнө гэр бүлийн боловсролын сургалтад заавал хамрагдана
- Гэрлэхийн өмнө тодорхой халдварт ба удамшлын шинжтэй өвчний шинжилгээ өгч, зургаан сарын дотор хүчинтэй тодорхойлолт авсан байх ёстой
- Цусны болон төрөл, садны холбоог шалгуулах зорилгоор ДНХ-ийн шинжилгээнд сайн дурын үндсэн дээр хамрагдаж болно
- Өмнөх гэрлэлт хүчинтэй байх, 18 хүрээгүй байх, төрөл садан, асран хамгаалагчийн холбоотой байх, удамшлын сэтгэцийн архаг өвчтэй байх, ижил хүйстэн байх нь гэрлэхэд харшилна
- Гэр бүлийн үнэт зүйл, хүүхдийн эрх, оюун санааны дархлааг хамгаалах, гэр бүлээс гадуурх харилцааны улмаас үүсэх хохирлыг шүүхээр шийдвэрлэх боломжийг хуульд тусгасан
